Xung đột vai trò trong trọng tài (nghĩa theo Tiếng Anh là “double hatting”) là một trong những hiện tượng khá phổ biến khi một người vừa có vai trò là TT viên, vừa có vai trò khác ở các vụ việc khác nhau trong cùng một thời điểm nhất định.Các tình huống có thể xảy ra như trên vô hình chung làm dấy lên những nghi ngại, băn khoăn về khả năng hành xử độc lập, vô tư và khách quan của trọng TT hoặc những nguy cơ xung đột có thể xảy ra.
Mục lục
1. Cơ sở pháp lý liên quan
- Luật TT thương mại 2010.
- Quy tắc TT của Trung tâm TT Quốc tế Việt Nam.
- Hướng dẫn của Hiệp hội Luật sư quốc tế (IBA) về xung đột lợi ích trong TT quốc tế.
2. Khái niệm xung đột vai trò trong trọng tài
Pháp luật TT trên thế giới hiện tại vẫn chưa có khái niệm chính thức về hiện tượng bất hòa vai trò. Bài viết này sẽ chia ra nghiên cứu theo hai hướng: theo cả nghĩa hẹp và nghĩa rộng.
Hiểu theo nghĩa hẹp
Theo nghĩa hẹp, bất hòa vai trò TT (tiếng Anh được gọi là “double hatting) là thuật ngữ dùng cho bối cảnh khi mà một chủ thể đồng thời hoặc trong một khoảng thời gian ngắn, vừa thực hiện hai hoặc nhiều vai trò khác nhau trong các vụ kiện khác nhau.
Xung đột vai trò không chỉ giới hạn trong trường hợp một TT viên đồng thời là luật sư trong một vụ kiện khác mà còn bao hàm cả các vai trò khác như người làm chứng, chuyên gia cố vấn hay hòa giải viên trong các quy trình giải quyết tranh chấp riêng biệt. Nói dễ hiểu hơn, là khi một người tại cùng một thời điểm nhất định, lúc thì có vai trò là một TT ở một vụ kiện, lúc có vai trò là chuyên gia cố vấn ở một vụ kiện khác.
Hiểu Theo nghĩa rộng
Thuật ngữ “xung đột vai trò” cũng có thể không chỉ đề cập đến một cá nhân mà còn có thể liên quan đến các mối quan hệ rộng hơn, đó là người TT và một hội đồng TT.
3. Bàn luận về một số quy định liên quan đến hiện tượng xung đột vai trò
Theo quy định của Hiệp hội Luật sư quốc tế, họ không quy định cụ thể về vị trí và giới hạn của một TT viên, mà Hiệp hội chỉ đưa ra những hướng dẫn chung. Khi đó, những cá nhân có nhiều vai trò khác nhau ở nhiều vụ án khác nhau buộc phải đưa ra thông tin để tránh gây ra những bất hòa lợi ích với nguyên đơn, bị đơn của mình.
Với pháp luật Việt Nam, theo Điều 42 Luật TT thương mại 2010, TT viên phải từ chối giải quyết tranh chấp, các bên có quyền yêu cầu thay đổi TT viên giải quyết tranh chấp trong các trường hợp đã quy định. Quy định trên là sự tiếp thu Điều 12 Luật mẫu của UNCITRAL về TT thương mại quốc tế, trong đó có quy định:
“(1) Khi một người có khả năng được chỉ định làm TT viên thì người đó cần phải công khai những hoàn cảnh có thể gây ra những nghi ngờ chính đáng về tính khách quan và độc lập của mình. Kể từ khi được chỉ định và trong suốt quá trình tố tụng TT viên sẽ không được trì hoãn việc công khai cho các bên những tình huống có thể gây ra những nghi ngờ chính đáng về tính khách quan và độc lập của mình.
(2) TT viên có thể bị từ chối chỉ khi có tình huống gây ra sự nghi ngờ chính đáng về tính độc lập và khách quan của TT viên hoặc khi TT viên không có đủ phẩm chất như các bên đã thỏa thuận …”
Hay theo Quy tắc của Trung tâm TT Quốc tế Việt Nam (VIAC), quy định tương tự có thể được tìm thấy tại Điều 16 Quy tắc trọng tài VIAC 2017 và các nghĩa vụ tương tự cũng được áp dụng đối với tất cả các TT viên tham gia TT do VIAC quản lý trong bộ quy tắc đạo đức áp dụng cho tất cả các TT viên tại VIAC.
Như vậy có thể thấy, tại Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung chưa có quy định cụ thể, chi tiết về hiện tượng xung đột vai trò TT. nhưng vẫn còn đó các quy định liên quan đã đề cập ở trên về sự độc lập, vô tư, khách quan của TT viên khi tham gia giải quyết tranh chấp, hay các trường hợp đã được quy định mà TT viên không được tham gia giải quyết tranh chấp.
4. Ưu điểm và nhược điểm của hiện tượng xung đột vai trò
Ưu điểm
- Những cá nhân tham gia vào nhiều vai trò nói trên có thể trau dồi thêm nhiều kĩ năng hay chuyên môn liên quan để phục vụ cho sự nghiệp giải quyết tranh chấp của họ. Việc này không chỉ làm mạnh thêm về tiêu chuẩn của TT viên trong tương lai, khi họ vừa có kinh nghiệm từ việc làm luật sư, vừa có kinh nghiệm từ việc làm TT, mà còn làm đa dạng các nguồn ứng viên làm TT viên, đặc biêt là trong một khu vực có nền TT tương đối trẻ như Việt Nam.
- Thêm vào đó, đối với những cá nhân có thể vừa là TT viên, hoặc vừa là luật sư, hoặc vừa là chuyên gia hòa giải, … Hiện tượng “double hatting” cho phép những cá nhân nói trên có nhiều nguồn thu nhập từ nhiều “nghề”.
- Đối với những bên sử dụng phương thức giải quyết tranh chấp bằng TT, hiện tượng này có thể cho phép các bên lựa chọn TT với chuyên môn, kinh nghiệm dày dặn khi TT viên vừa làm luật sư, vừa làm TT.
Nhược điểm
- Nhược điểm phổ biến nhất đó là có thể sẽ nảy sinh ra sự nghi ngờ về việc TT viên có làm việc một cách độc lập, khách quan, vô tư hay không. Ví dụ trong cùng một thời điểm, đối với các vụ việc có sự liên quan nhất định (khách hàng có thể vừa là nguyên đơn của vụ việc A, vừa là bị đơn của vụ việc B), các TT viên vừa có vai trò là TT ở một vụ việc A, vừa có vai trò là luật sư liên quan ở vụ việc B.
- Hiện tượng “double hatting” cũng có thể dẫn đến hệ quả là sẽ có những cá nhân chỉ làm việc bán thời gian khi làm luật sư và khi làm TT. Phần nào đó, khiến họ sa đà, không thể chuyên tâm sâu vào một công việc chuyên môn cụ thể.
Liệu hiện tượng xung đột vai trò trong trọng tài có bị cấm hay không?
Đã có nhiều quan điểm bày tỏ rằng liệu có nên cho phép hiện tượng bất hòa vai trò TT được tiếp tục diễn ra hay không. bởi Hiện tượng bất hòa vai trò TT là một vấn đề khá phức tạp.
ICSID và UNCITRAL đã đề xuất một dự thảo luật liên quan đến vấn đề này khi một cá nhân lựa chọn việc không tham gia làm luật sư, làm người làm chứng hoặc làm các vai trò khác. Thêm vào đó, cá nhân đó phải thông báo về sự lựa chọn trên.
Việc cấm hiện tượng “double hatting” có thể dẫn đến việc giảm mạnh số lượng TT. Điều này một mặt chung là không có kết quả tích cực khi số lượng TT giảm, nhưng một mặt khác là có thể tránh được việc bổ nhiệm những người có ít hoặc không có kinh nghiệm trong lĩnh vực TT.
Đề xuất các hoạt động liên quan đến hiện tượng xung đột vai trò
Các tổ chức TT cần đẩy mạnh các hoạt động đào tạo liên quan về đạo đức, tính độc lập, vô tư, khách quan của TT viên.
Cần ban hành các quy định riêng đối với trọng TT. Ngoài hoạt động giáo dục và đào tạo, tổ chức TT cũng cần ban hành các quy định riêng đối với TT viên,
Ứng dụng một công cụ mạnh mẽ để kiểm soát quá trình tố tụng, đó là tuyên bố TT. Tuyên bố TT có thể liệt kê ra các trường hợp mà các TT viên sẽ từ chối tham gia trong một trường hợp có thể xảy ra hoặc sẽ chấp nhận tham gia nhưng với một vai trò thích hợp để đảm bảo tính tính độc lập và vô tư trong phán quyết của họ.
Quý khách hàng có bất vướng mắc về pháp luật thương mại, giải quyết tranh chấp xin vui lòng liên hệ LTV để được chúng tôi hỗ trợ tốt nhất!
Xem thêm: https://ltvlaw.com/tu-van-phap-ly-ve-dat-dai-tai-tinh-tuyen-quang
