Trong thời đại sáng tạo nội dung bùng nổ, việc tôn trọng bản quyền tác giả không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là yếu tố phản ánh văn hóa kinh doanh và trách nhiệm xã hội của mỗi cá nhân, tổ chức. Hành vi sử dụng, sao chép hoặc chia sẻ tác phẩm mà không được phép có thể khiến doanh nghiệp đối mặt với rủi ro bị xử phạt, mất uy tín và thiệt hại tài chính nghiêm trọng.
Mục lục
Bản quyền tác giả là gì
Bản quyền tác giả là quyền hợp pháp của cá nhân, tổ chức đối với tác phẩm do chính họ sáng tạo ra hoặc sở hữu hợp pháp. Theo Luật Sở hữu trí tuệ năm 2022, quyền tác giả bao gồm quyền nhân thân (gắn liền với danh dự và uy tín của tác giả) và quyền tài sản (quyền khai thác, sử dụng và thu lợi từ tác phẩm).
Tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả phải là sản phẩm sáng tạo mang tính nguyên gốc, thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định, có thể là tác phẩm văn học, nghệ thuật, âm nhạc, nhiếp ảnh, phim ảnh, chương trình máy tính hay mỹ thuật ứng dụng. Việc đăng ký bản quyền tại Cục Sở hữu trí tuệ giúp chứng minh quyền ưu tiên, thuận lợi khi xảy ra tranh chấp, đồng thời khẳng định vị thế của tác giả hoặc doanh nghiệp trên thị trường.
Bản quyền tác giả khác gì với quyền liên quan
Một nhầm lẫn phổ biến là cho rằng “quyền tác giả” và “quyền liên quan đến quyền tác giả” là một. Trên thực tế, hai loại quyền này khác nhau về đối tượng và chủ thể được bảo hộ.
- Quyền tác giả bảo hộ người sáng tạo ra tác phẩm – ví dụ: nhà văn, nhạc sĩ, họa sĩ, nhà thiết kế, lập trình viên.
- Quyền liên quan lại bảo hộ những cá nhân, tổ chức có vai trò trong việc trình bày, ghi âm, ghi hình, phát sóng hoặc phổ biến tác phẩm đến công chúng, như ca sĩ, nhà sản xuất, đài truyền hình.
Ngoài ra, quyền tác giả gồm quyền nhân thân (đặt tên, đứng tên, công bố, bảo vệ toàn vẹn tác phẩm) và quyền tài sản (sao chép, phân phối, truyền đạt, cho thuê, làm tác phẩm phái sinh). Hai nhóm quyền này có thể được chuyển giao, cấp phép hoặc khai thác độc quyền – tùy theo hợp đồng và thỏa thuận giữa các bên.
Ví dụ: Một bài hát gốc do nhạc sĩ sáng tác thuộc quyền tác giả, còn bản thu âm của ca sĩ và công ty sản xuất đĩa nhạc thuộc quyền liên quan. Khi sử dụng bài hát đó trong video quảng cáo, doanh nghiệp cần có thỏa thuận cấp phép từ cả hai nhóm quyền, tránh trường hợp vi phạm do chỉ xin phép một bên.
Tác phẩm được bảo hộ và tác phẩm không được bảo hộ
Theo quy định pháp luật Việt Nam, mọi tác phẩm sáng tạo độc lập, có hình thức thể hiện cụ thể đều được tự động bảo hộ quyền tác giả, không phụ thuộc vào việc đăng ký hay công bố. Những nhóm tác phẩm phổ biến thường gặp trong hoạt động của doanh nghiệp gồm:
- Tác phẩm văn học, âm nhạc, điện ảnh, mỹ thuật, kiến trúc, nhiếp ảnh;
- Bài viết, kịch bản, bản thảo, bài giảng hoặc bài thuyết trình;
- Chương trình máy tính, bản đồ, bản vẽ kỹ thuật, thiết kế mỹ thuật ứng dụng như logo, bao bì sản phẩm, nhãn hiệu nhận diện.
Tuy nhiên, pháp luật loại trừ một số đối tượng không được bảo hộ, cụ thể:
- Tin tức thời sự thuần túy, dữ kiện hoặc dữ liệu không mang tính sáng tạo;
- Văn bản quy phạm pháp luật, quyết định hành chính, quy trình, biểu mẫu;
- Ý tưởng, phương pháp, công thức, nguyên lý khoa học chưa được thể hiện thành tác phẩm.
Bên cạnh đó, tác phẩm đã hết thời hạn bảo hộ (thường là 50 năm sau khi tác giả qua đời) được coi là tài sản công cộng, mọi người đều có thể khai thác nhưng phải ghi rõ tên tác giả, giữ nguyên nội dung và không xuyên tạc giá trị gốc.
Doanh nghiệp khi sử dụng hình ảnh, nhạc, video, thiết kế từ Internet cần đặc biệt lưu ý: không phải “nội dung có sẵn” đều là nội dung được phép sử dụng miễn phí. Chỉ nên dùng các nguồn có giấy phép rõ ràng, đồng thời lưu lại bằng chứng cấp phép hoặc giao dịch để chứng minh tính hợp pháp khi có yêu cầu từ cơ quan quản lý hoặc chủ sở hữu quyền.
Việc hiểu đúng khái niệm và phạm vi bảo hộ bản quyền là bước đầu tiên giúp cá nhân, tổ chức hành xử đúng luật, tránh rủi ro tranh chấp và xây dựng hình ảnh doanh nghiệp tôn trọng giá trị sáng tạo.
Lý do cần tôn trọng bản quyền tác giả
Việc tôn trọng bản quyền tác giả không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật mà còn thể hiện bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp và tầm nhìn dài hạn trong hoạt động kinh doanh. Bản quyền chính là hàng rào bảo vệ cho sáng tạo, và khi được tôn trọng, nó khuyến khích cả cộng đồng sáng tạo cùng phát triển.
Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2022 và Nghị định 17/2023/NĐ-CP, mọi hành vi sử dụng tác phẩm mà không được phép đều bị coi là xâm phạm quyền tác giả. Doanh nghiệp, tổ chức hoặc cá nhân vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, dân sự, hoặc thậm chí hình sự, tùy mức độ và hậu quả.
Trong lĩnh vực truyền thông – quảng cáo, một video, hình ảnh hay bài hát bị phát hiện sao chép trái phép có thể khiến toàn bộ chiến dịch phải gỡ bỏ, gây thiệt hại lớn về chi phí và uy tín. Nhiều kênh YouTube hoặc fanpage đã từng bị khóa vĩnh viễn chỉ vì vi phạm bản quyền âm nhạc hoặc hình ảnh.
Tuân thủ bản quyền giúp doanh nghiệp bảo vệ chính mình khỏi các tranh chấp pháp lý không đáng có, đồng thời chứng minh sự tuân thủ chuẩn mực của một thương hiệu uy tín.
Quyền của tác giả và chủ sở hữu quyền
Quyền tác giả được pháp luật bảo hộ nhằm đảm bảo lợi ích vật chất và tinh thần cho người sáng tạo, đồng thời giúp xã hội khai thác hợp pháp các giá trị trí tuệ. Dưới đây là ba nhóm quyền cơ bản mà tác giả và chủ sở hữu cần nắm rõ để sử dụng và bảo vệ hiệu quả.
Quyền nhân thân
Quyền nhân thân là quyền gắn liền với danh dự, uy tín và danh tính của tác giả, bao gồm:
- Quyền đặt tên cho tác phẩm;
- Quyền đứng tên thật hoặc bút danh;
- Quyền công bố hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm;
- Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, ngăn chặn hành vi xuyên tạc, cắt xén hoặc sử dụng sai mục đích.
Những quyền này không thể chuyển nhượng, trừ quyền công bố, và tồn tại vô thời hạn kể cả khi tác giả qua đời.
Quyền tài sản
Quyền tài sản cho phép tác giả hoặc chủ sở hữu khai thác giá trị kinh tế từ tác phẩm. Các quyền cụ thể bao gồm:
- Sao chép (tạo bản sao một phần hoặc toàn bộ tác phẩm);
- Phân phối hoặc nhập khẩu bản sao;
- Truyền đạt đến công chúng, bao gồm đăng tải trên Internet, phát sóng, trình chiếu;
- Làm tác phẩm phái sinh (chuyển thể, cải biên, biên soạn, dịch thuật);
- Cho thuê tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính hoặc bản ghi âm.
Chủ sở hữu có thể cấp phép độc quyền hoặc không độc quyền, tùy mục đích khai thác và phạm vi thỏa thuận.
