Theo Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi, bổ sung năm 2022 (đang có hiệu lực), thời hạn bản quyền tác giả không áp dụng đồng nhất cho mọi quyền mà được phân chia rõ ràng giữa quyền nhân thân và quyền tài sản. Việc hiểu đúng từng nhóm quyền là điều kiện tiên quyết để xác định chính xác phạm vi và thời gian bảo hộ hợp pháp của một tác phẩm.
Mục lục
Thời hạn bảo hộ quyền nhân thân của tác giả
Quyền nhân thân là nhóm quyền gắn liền với danh tính, uy tín và sự toàn vẹn tinh thần của tác giả đối với tác phẩm. Theo Điều 19 và Điều 27 Luật Sở hữu trí tuệ, phần lớn các quyền nhân thân được pháp luật bảo hộ vô thời hạn, không phụ thuộc vào việc tác phẩm có còn được khai thác hay không.
Cụ thể, các quyền như quyền đặt tên cho tác phẩm, quyền đứng tên thật hoặc bút danh khi công bố, quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm đều được bảo hộ không giới hạn thời gian. Điều này có nghĩa là, ngay cả khi tác phẩm đã hết thời hạn bảo hộ quyền tài sản hoặc thuộc về công chúng, người sử dụng vẫn phải tôn trọng tên tác giả và không được xuyên tạc nội dung tác phẩm gây phương hại đến danh dự, uy tín của họ.
Riêng quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm là quyền nhân thân duy nhất có thời hạn, và thời hạn này gắn liền với thời hạn bảo hộ quyền tài sản. Khi quyền tài sản chấm dứt, quyền công bố cũng không còn được bảo hộ độc lập. Đây là điểm thường bị nhầm lẫn trong thực tiễn tư vấn và xử lý tranh chấp bản quyền.
Thời hạn bảo hộ quyền tài sản đối với tác phẩm
Quyền tài sản là nhóm quyền có giá trị kinh tế trực tiếp, cho phép chủ sở hữu khai thác, chuyển nhượng hoặc cho phép người khác sử dụng tác phẩm để thu lợi nhuận. Theo quy định hiện hành, thời hạn bản quyền tác giả kéo dài bao lâu đối với quyền tài sản được xác định theo nguyên tắc chung là suốt cuộc đời tác giả và 50 năm tiếp theo sau năm tác giả qua đời.
Trong trường hợp tác phẩm có đồng tác giả, thời hạn bảo hộ quyền tài sản được tính theo năm mất của đồng tác giả cuối cùng còn sống. Quy định này bảo đảm quyền lợi bình đẳng cho tất cả các tác giả tham gia sáng tạo và phù hợp với thông lệ quốc tế về bảo hộ quyền tác giả.
Thời hạn bản quyền tác giả trong trường hợp chủ sở hữu là tổ chức
Trong thực tiễn doanh nghiệp, rất nhiều tác phẩm được sáng tạo theo hình thức giao nhiệm vụ, thuê sáng tạo hoặc thuộc sở hữu của pháp nhân. Khi đó, tác giả vẫn được ghi nhận về mặt nhân thân, nhưng chủ sở hữu quyền tài sản là tổ chức hoặc doanh nghiệp.
Đối với các trường hợp này, pháp luật quy định thời hạn bảo hộ quyền tài sản là 50 năm kể từ năm tác phẩm được công bố lần đầu tiên. Nếu tác phẩm chưa từng được công bố, thời hạn sẽ được tính từ năm tác phẩm được định hình dưới dạng vật chất.
Khi hết thời hạn bản quyền tác giả thì tác phẩm được xử lý ra sao
Theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ, khi quyền tài sản đối với tác phẩm hết thời hạn bảo hộ, tác phẩm đó sẽ thuộc về công chúng. Điều này có nghĩa là bất kỳ tổ chức, cá nhân nào cũng có quyền tiếp cận, sử dụng và khai thác tác phẩm mà không cần xin phép hoặc trả tiền bản quyền cho chủ sở hữu quyền tài sản trước đây.
Dù quyền tài sản đã chấm dứt, quyền nhân thân của tác giả vẫn tiếp tục được bảo hộ vô thời hạn, trừ quyền công bố. Người sử dụng tác phẩm phải ghi rõ tên tác giả, không được xuyên tạc, cắt xén hoặc sử dụng tác phẩm theo cách gây phương hại đến danh dự, uy tín của tác giả.
Câu hỏi thường gặp về thời hạn bản quyền tác giả
Trong quá trình tư vấn cho tác giả và doanh nghiệp, LTV Law thường xuyên nhận được những câu hỏi xoay quanh việc xác định thời hạn bản quyền tác giả kéo dài bao lâu và cách áp dụng trên thực tế. Dưới đây là các thắc mắc phổ biến nhất cùng phần giải đáp dựa trên quy định pháp luật hiện hành.
Không đăng ký bản quyền thì thời hạn có bị rút ngắn không
Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, đăng ký bản quyền tác giả không phải là điều kiện phát sinh quyền, do đó việc không đăng ký không làm rút ngắn thời hạn bảo hộ. Thời hạn bản quyền vẫn được tính đầy đủ theo quy định, căn cứ vào loại quyền và chủ thể sở hữu.
Tuy nhiên, trong thực tiễn tranh chấp, tác giả không đăng ký bản quyền thường gặp khó khăn trong việc chứng minh thời điểm sáng tạo và quyền sở hữu hợp pháp, đặc biệt khi có nhiều chủ thể cùng tuyên bố quyền. Vì vậy, dù không ảnh hưởng đến thời hạn, việc đăng ký bản quyền sớm vẫn là giải pháp an toàn và chủ động.
Thời hạn bản quyền tác giả có được gia hạn không
Khác với nhãn hiệu hay kiểu dáng công nghiệp, thời hạn bản quyền tác giả không được gia hạn. Pháp luật quy định thời hạn bảo hộ cố định đối với từng nhóm quyền, và khi thời hạn này chấm dứt, quyền tài sản sẽ tự động hết hiệu lực.
Quy định này nhằm bảo đảm sự cân bằng giữa quyền lợi của tác giả và lợi ích chung của xã hội. Do đó, tác giả và doanh nghiệp cần có kế hoạch khai thác, chuyển nhượng hoặc bảo vệ quyền trong suốt thời gian còn hiệu lực, thay vì chờ đến khi quyền đã hết hạn.
Chuyển nhượng bản quyền có làm thay đổi thời hạn bảo hộ không
Việc chuyển nhượng hoặc cho phép sử dụng bản quyền không làm thay đổi thời hạn bảo hộ của tác phẩm. Thời hạn bản quyền vẫn được tính theo mốc pháp luật quy định ban đầu, không phụ thuộc vào số lần chuyển nhượng hay thay đổi chủ sở hữu.
Trong thực tế, nhiều hợp đồng chuyển nhượng ghi nhận thời hạn sử dụng ngắn hơn thời hạn bảo hộ. Đây chỉ là thỏa thuận dân sự về phạm vi khai thác, không phải là căn cứ để kéo dài hoặc rút ngắn thời hạn bản quyền tác giả theo pháp luật.
Doanh nghiệp sử dụng tác phẩm cần kiểm tra thời hạn bản quyền thế nào
Đối với doanh nghiệp, trước khi sử dụng một tác phẩm cho mục đích thương mại, cần kiểm tra tình trạng bản quyền dựa trên các thông tin như tác giả, năm sáng tạo, năm công bố và hình thức sở hữu quyền. Việc tra cứu tại Cục Bản quyền tác giả hoặc tham khảo ý kiến đơn vị tư vấn chuyên môn giúp hạn chế rủi ro vi phạm.
Theo kinh nghiệm xử lý hồ sơ tại LTV Law, nhiều doanh nghiệp chỉ kiểm tra hợp đồng mà bỏ qua yếu tố thời hạn bảo hộ, dẫn đến sử dụng tác phẩm khi quyền đã hết hoặc ngược lại, sử dụng khi quyền vẫn còn hiệu lực nhưng chưa được phép.
